Zabezpieczenie roszczeń w gospodarce odpadami – co musisz wiedzieć na podstawie art. 48a ustawy o odpadach?

Wprowadzenie obowiązku ustanowienia zabezpieczenia roszczeń dla posiadaczy odpadów stanowi jedno z kluczowych narzędzi zapobiegających porzucaniu odpadów i związanym z tym kosztom środowiskowym oraz finansowym. 

Art. 48a ustawy o odpadach reguluje tę kwestię w sposób szczegółowy i wieloaspektowy. Poniżej wyjaśniamy najważniejsze zagadnienia, które powinien znać każdy podmiot działający w sektorze gospodarki odpadami.

Kogo dotyczy obowiązek zabezpieczenia finansowego odpadów ?

Zabezpieczenie roszczeń musi ustanowić każdy posiadacz, który jest zobowiązany do uzyskania zezwolenia na zbieranie lub zezwolenia na przetwarzanie odpadów. 

Obowiązek ten ma na celu zapewnienie środków na pokrycie kosztów działań zastępczych, czyli takich, które organy administracji będą musiały podjąć w przypadku niewywiązania się posiadacza odpadów z obowiązków usunięcia odpadów lub likwidacji szkód środowiskowych.

Co obejmuje zabezpieczenie roszczeń?

Zabezpieczenie ma pokrywać koszty:

• usunięcia odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich magazynowania lub składowania,
• zagospodarowania tych odpadów,
• usunięcia negatywnych skutków w środowisku lub szkód w środowisku,
• także w przypadku odpadów powstałych np. w wyniku akcji gaśniczej.
• Koszty te mogą wynikać m.in. z decyzji o cofnięciu zezwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów.

Kategorie odpadów i stawki zabezpieczenia roszczeń

1) 1500 zł – w przypadku odpadów niebezpiecznych, z wyłączeniem odpadów stanowiących odpady niebezpieczne, o których mowa w pkt 5 i 6;

2) 600 zł – w przypadku następujących odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne:

a) niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych lub odpadów pochodzących z przetworzenia odpadów komunalnych innych niż wskazane w pkt 3, 4 i 7 -9,
b) odpadów palnych stanowiących paliwo alternatywne oraz odpadów przeznaczonych bezpośrednio do produkcji takiego paliwa innych niż wskazane w pkt 4 i 5;

3) 400 zł – w przypadku następujących odpadów palnych magazynowanych selektywnie innych niż wskazane w pkt 5 i 7:
a) papier,
b) tektura,
c) tekstylia,
d) tworzywa sztuczne, w tym folia, oraz opony i inne odpady z gumy,
e) odpady wielomateriałowe złożone z materiałów, o których mowa w lit. a-d, oraz opakowania wielomateriałowe,
f) odpady wielkogabarytowe, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10;

4) 400 zł – w przypadku odpadów magazynowanych przez posiadacza odpadów prowadzącego termiczne przekształcanie odpadów w spalarniach odpadów lub współspalarniach odpadów, przeznaczonych bezpośrednio do termicznego przekształcania odpadów;

5) 300 zł – w przypadku:
a) pojazdów wycofanych z eksploatacji,
b) odpadów powstałych w wyniku przetworzenia pojazdów wycofanych z eksploatacji, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10,
c) będących odpadami części samochodów osobowych usuniętych w trakcie naprawy, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10,
d) zużytych baterii lub zużytych akumulatorów,
e) odpadów powstałych w wyniku przetworzenia zużytych baterii lub przetworzenia zużytych akumulatorów, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10,
f) zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
g) odpadów powstałych w wyniku przetworzenia zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, z wyłączeniem odpadów metali, o których mowa w pkt 10;

6) 300 zł – w przypadku olejów odpadowych;

7) 200 zł – w przypadku następujących odpadów palnych magazynowanych selektywnie i przyjętych do procesu recyklingu przez posiadacza odpadów prowadzącego proces recyklingu:
a) papier,
b) tektura;

8) 30 zł – w przypadku odpadów z procesów termicznych, odpadów ze spalarni odpadów oraz odpadów wydobywczych;

9) 1 zł – w przypadku odpadów:
a) ulegających biodegradacji będących substratami do wytwarzania lub pozostałościami z wytwarzania: biogazu rolniczego, biogazu pozyskanego z oczyszczalni ścieków lub innego biogazu,
b) wytworzonych w trakcie prac prowadzonych na drogach publicznych i na drogach kolejowych, które mogą być ponownie wykorzystane do budowy, remontów i prac utrzymaniowych na drogach publicznych i na drogach kolejowych;

10) 1 zł – w przypadku odpadów metali;

11) 300 zł – w przypadku odpadów:
a) innych niż wskazane w pkt 2-10,
b) niespełniających kryteriów dopuszczenia odpadów do składowania na składowisku odpadów obojętnych, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 118 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

Jak oblicza się wysokość zabezpieczenia?

Wysokość zabezpieczenia roszczeń oblicza się jako iloczyn największej masy odpadów, które mogłyby być magazynowane w danym miejscu, oraz stawki zabezpieczenia określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska (Dz.U. 2019 poz. 256).

Co istotne:

• chodzi o odpady, które potencjalnie mogą być magazynowane, nawet jeśli fizycznie nie są obecne,
• W przypadku odpadów należących jednocześnie do więcej niż jednej kategorii spośród kategorii, o których mowa w ust. 1, przyjmuje się najwyższą stawkę spośród stawek określonych dla tych kategorii.
• W przypadku magazynowania odpadów należących do różnych kategorii, o których mowa w ust. 1, jeżeli suma maksymalnych mas odpadów jest mniejsza lub równa największej masie odpadów oraz jeżeli pośród tych kategorii są magazynowane odpady należące do kategorii, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lub 2, przyjmuje się najwyższą stawkę spośród stawek określonych dla tych kategorii.
• W przypadku magazynowania odpadów należących do różnych kategorii, o których mowa w ust. 1 pkt 3-11, jeżeli suma maksymalnych mas odpadów jest mniejsza lub równa największej masie odpadów, przyjmuje się stawkę obliczoną zgodnie z wzorem określonym w załączniku do rozporządzenia.
• W przypadku magazynowania odpadów należących do różnych kategorii, o których mowa w ust. 1, jeżeli suma maksymalnych mas odpadów jest większa od największej masy odpadów, przyjmuje się najwyższą stawkę spośród stawek określonych dla tych kategorii.
• W przypadku gdy w ramach prowadzonej działalności odpady są magazynowane w odrębnych instalacjach, odrębnych obiektach budowlanych lub ich częściach lub innych odrębnych miejscach magazynowania odpadów, przyjmuje się stawkę zgodnie z ust. 4-6 odrębnie dla każdej instalacji, każdego obiektu budowlanego lub jego części lub każdego innego miejsca magazynowania odpadów.

Formy zabezpieczenia

Ustawodawca przewidział cztery formy zabezpieczenia:

• depozyt pieniężny,
• gwarancja bankowa,
• gwarancja ubezpieczeniowa,
• polisa ubezpieczeniowa.

Ostateczną formę oraz wysokość zabezpieczenia ustala właściwy organ w drodze postanowienia, od którego przysługuje zażalenie w terminie 7 dni.

Wyjątki od obowiązku

Z obowiązku zabezpieczenia roszczeń zwolniono:

1. posiadaczy odpadów obojętnych, spełniających określone kryteria,
2. posiadaczy niektórych rodzajów odpadów (np. popioły, żużle, niezanieczyszczona ziemia z wykopów).

Kiedy następuje zwrot zabezpieczenia?

Zabezpieczenie może zostać zwrócone, jeśli:

• odmówiono wydania zezwolenia,
• zezwolenie wygasło z powodów przewidzianych ustawą,
• posiadacz odpadów wykonał wszystkie obowiązki związane z usunięciem odpadów i szkód w środowisku.

Wniosek o zwrot należy złożyć wraz z wymaganymi załącznikami, a decyzję w tej sprawie wydaje właściwy organ.

Kto nadzoruje obowiązek?

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) ma kompetencje do kontroli ustanowienia zabezpieczenia. Brak ważnego zabezpieczenia w odpowiedniej formie i wysokości skutkuje odmową wydania zezwolenia lub cofnięciem już wydanego zezwolenia.

Podsumowanie

Art. 48a ustawy o odpadach ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami w Polsce. Zabezpieczenie roszczeń to nie tylko obowiązek formalny, ale także realne narzędzie chroniące środowisko i interes publiczny. Posiadacze odpadów muszą pamiętać o konieczności jego ustanowienia, utrzymywania przez cały okres obowiązywania zezwolenia oraz dostosowywania do zmieniających się okoliczności.